عرض تصویر در صدای استریو

 

صدای مونو، صدایی خسته‌کننده و فقط در یک بُعد است.
در بهترین حالت، دوری و نزدیکی منبع صدا را به مخاطب ارائه می‌کند. به شدت به پدیده پوشش (Masking) حساس است و صداهایی با تراز کمی بالاتر، دیگر صداها را می‌پوشاند. به همین دلیل بسیاری از افکت‌ها و آمبیانس‌های حیاتی در این نوع صداگذاری و بازتولید صدا شنیده نمی‌شوند.

 

 

 

در صدای مونو، فقط عمق یا دوری و نزدیکی منبع صدا آن‌هم به‌صورت مخدوش قابل تشخیص است.

انسان چگونه دور یا نزدیک شدن منبع صوتی را درک می‌کند؟ در سیستم بازتولید صدای مونو، تمامی صداها از نقطه‌ای در میانِ دو بلندگو شنیده می‌شوند. به این مکان، بلندگوی مجازی یا تصویر خیالی (Phantom Image)گفته می‌شود.

در سیستمِ تولید، تدوین، ارائه به پخش و بازتولید صدای مونو در رادیو و تلویزیون » براساس استاندارد تدوین شده در سی سال قبل« صدا باید در هر دو کانالِ چپ (یک) و راست (دو) دقیقاً مانند یکدیگر باشند(Coherent). هنگامی که مخاطب در محل مناسبی نشسته باشد.

محل نشستن در صدای مونو

در صدای مونوی دو کاناله (Dual Mono)، صدا با یک شدت و در یک زمان به هر دو گـوش مخاطب می‌رسد. در این شرایط صدا در مرکز سر مخاطب درک می‌شود و خیال می‌کند که بلندگویی در وسط تلویزیون یا رادیو قرار دارد. تمام صداهای در این حالت از وسط شنیده می‌شود.

تمامی صداها در سیستم بازتولید صدای مونو از وسط شنیده می‌شود

در صدای مونو، تصویر باز تولید شده‌ از منبع صدا معنایی ندارد، زیرا تمام منابع روی یک خط قرار دارند. چه منبع صدا گسترده باشد و چه نقطه‌ای، درکِ دقیقی از آن برای مخاطب وجود نخواهد داشت. بازتاب (Reverberation) که موجب گسترده‌تر شدن منبع صدا می‌شود، در صدای مونو فقط موجب پوشش دیگر صداها و کاهش قابلیت فهم صدا به خصوص گـفـتـار می‌شود. لـذا باید تا حد امکان در استفاده از افکت‌ها پـرهیز کـرد. اما در صدای مونوی خسته‌کننده که مکان‌یابی منابع صدا غیر ممکن است، بعد دوری و نزدیکی وجود دارد و استفاده از این ویژگی به‌خصوص در دیالوگ که باید همواره مونو باشـد، لـازم است.احساسِ دوری و نزدیکی در مخاطب با نسبت و مقایسه با نزدیک‌ترین مکان فرد در قابِ تصویر به مخاطب مشخص می‌شود.

طیفِ کامل گفتار صدای آقایان

طیفِ کاملِ صدای گفتار انسان ( به صورت تقریبی) در نزدیک‌ترین جای بازیگر نسبت به مخاطب را نشان می‌دهد. با دور شدن صدا از شنونده، فرکانس‌های بالای صدای منبع، شروع به کاهش می‌کند؛ صدا بم‌تر می‌شود و از سویی با کاهش سطح زیر منحنی در طیف فرکانسی صدای منبع، بُلـنـدای آن نیز کـاهـش می‌یابد.

طیفِ گفتار صدای بازیگر که در عمق قابِ تصویر قرار گرفته است

اگر در ضبط صدا سر صحنه، صدابرداری به کمک میکروفن‌های شات گان و روی بومِ صدا انجام شود، با عقب رفتن سوژه در قاب تصویر، بومِ صدا برای پرهیز از حضور در قاب تصویر باید بالاتر رود. در این شرایط، صدای دریافتی از میکروفن با کاهش دریافت فرکانس‌های بالا همراه می‌شود و هرچه میکروفن بالاتر می‌رود، فرکانس‌های بالایِ کمتری دریافت و صدا بم‌تر و بلندای آن نیز کاهش می‌یابد، هرچند از نظر تراز الکتریکی تغییرِ زیادی نداشته باشد.
اگر به تمام بازیگران در صحنه میکروفن یقه‌ای نصب شود، با جلو و عقب رفتنِ بازیگران، صدا از نظر طیف فرکانسی و بلندا، تغییر محسوسی نـمی‌کند و مخاطب احساسِ دوری و نزدیکی از بازیگران نخواهد داشت. در این شرایط باید تک تک میکروفن‌ها به تراک مجزا در دستگاه ضبط صدا منتقل شوند و سپس در مراحل پساتولید، به‌کمک اکوآلایزرها فرکانس‌های بالای صدای هر بازیگر- اگر به عمق تصویر می‌رود -کمی کاهش یابد تا احساس دور شدن در صحنه برای مخاطب فراهم شود. گفتار در صدای استریو همچنین است و باید از مرکز شنیده شود، لذا این ترفند برای صدای بازیگران در صدای استریو نیز به‌همین منوال است. اما تفاوتِ اساسی در بُعد دوم صدای استریو است که این صدا را دو بعدی و امکان مکان‌یابی صدا را برای مخاطب در صفحة روبه‌وری‌اش در سطح اُفق فراهم می‌کند.

صدای استریو دو بعدی

انسان به‌کمک تفاوت شدت و فاز بین دو سیگنالِ دریافتی میان دو گوش، امکان مکان‌یابی منابع صوتی را دارد. به‌کمک این ویژگی‌ها می‌توان به فضاسازی برای مخاطب رسانه‌های صوتی و تصویری پرداخت. در صدای استریو، پوشش یک صدا با صدای دیگر در ترازی بالاتر اتفاق می‌افتد و می‌توان تصویرِ منابع صوتی را در بازتولید صدا تا حدودی نزدیک به همان محل در فضای واقعی ارائه کرد(البته فقط در سطح اُفق).  این بازسازی و ارائه را نشان می‌دهد. افکت‌، آمبیانس و موسیقی می‌توانند در صفحة دو بعدیِ صدای استریو در هرجایی با توجه به طراحی و چیدمان واقعی منابع قرار گیرند و با دقت خوبی نیز »در بلندگوها « بازتولید شوند.

سمت چپ، محل منابع صوتی و ضبط صدا با میکروفن‌گذاری استریو / سمت راست. بازتولید آن فضا برای مخاطب در مکانی دیگر و با کمک دو بلندگو

شکل ذیل نمونه‌ای از این تصویرسازی و مکان یابی منبع در صدای استریو را نشان می‌دهد.

تصویر محل منبع (a) از دید مخاطب و از نمای بالا (b)

در صدای استریو، منبع صدا هم در عمق و هم در میان دو بلندگو قادر به حرکت و حضور است و امکان بازتولید و مکان‌یابی آن توسط مخاطب وجود دارد. حد فاصل دو بلندگو در صدایِ استریو، پانوراما(Panorama) گفته می‌شود.

چیدمانِ منابع در صحنه و فضای واقعی، گستره استریو (Stereo Spread) یا عرض صحنه (Stage Width) را نمایان می‌کند.

گستره استریو یا عرض صحنه

در بازتولیدِ صدای استریو، حد فاصلِ میانِ دورترین تصویر منبع صدا در سمت چپ تا دورترین تصویر منبع صدا در سمت راست را عرضِ تـصـویر (Image Width) می‌گـویند. البته برای شنیدن دقیق و درست آنچه تولید شده است، باید در محل مناسبی نشست که به آن نقطه مطلوب (sweet spot) می‌گویند.

بهترین محل برای شنیدن صدای استریو

 درک مخاطب از تصویرِ صدای منابع باز تولید شده، واضح(Sharp) و متمرکز(Focused ) و یا گسترده(Board) و پخش‌شده(Diffuse) است.

درک مخاطب از تصویرِ صدای منابع باز تولید شده

عرض تصویر در منبع نقطه‌ای و گسترده

منبع نقطه‌ای(point-source) و منبع عریض با تصویر گسترده در شکل ذیل نشان داده است.

منبع نقطه‌ای با میکروفن‌گذاری مـونـو

در این نوع ضبط، تک میکروفن یا کانال، تصویر منبع نقطه‌ایِ باریک و متمرکز را تولید می‌کند، که اگرچه به جایی از صحنة صوتی(Sound Stage) پَـن شده است اما عـرض و گستردگیِ چندانی نـدارد. صـدای منبع نقطه‌ای با میکروفن یا کانالِ مونو را می‌توان به چپ و راست پن کرد (با توجه به چیدمان منابع در صحنه):

۱- مرکز

۲- کمی نزدیک مرکز

۳- تقریباً به یک سمت

۴- کاملاً به یک سمت

قراردادنِ منابع نقطه‌ای در چپ و راست صحنة صـدا، تصویرِ استریویِ جالب و با عرض کم تولید می‌کند که جزئیاتی گسسته و نقاطی متمایز دارد. در صدابرداریِ چند میکروفنی، منابع صدا به‌صورت مونو وارد میکسر صدا می‌شود. سپس با توجه به محل هر منبع، صدای ورودی آن خط پَـن می‌شود. میکروفن‌های قرار داده شده در کنار زمین فوتبال برای دریافتِ صدای توپ، بازیکنان و سوت داور از این نوع ساختار پیروی می‌کنند. با توجه به دوربین اصلی(دوربین یک) راست و چپ زمین و بازی مشخص می‌شود و بر آن اساس، میکروفن‌های متصل به میکسر صدا پَــن می‌شونـد.

این فایل را بشنوید

منبعی نقطه‌ای، با یک میکروفن و به صورت مونو صدابرداری شده است و پتانسیومترِ پـن (Pan Pot) خط میکروفن دقیقا در وسط(C یا صفر) قرار دارد. خروجی میکسر صدا روی استریو تنظیم شده است.در این حالت شدت صدا در هر دو بلندگوی چپ و راست به یک اندازه است و اگر در جای مناسب میان دو بلندگو نسشته باشید، تصویری خیالی از منبع در مرکز و میان دو بلندگو درک می‌کنید. این اثر را با هدفون نیز متوجه می‌شوید.فایل ذیل را بشنوید.

با همان ویژگی‌هـا، پتانسیومترِ پـن (Pan Pot) کمی به سمتِ چپ چرخانده شده است. در این حالت، تصویرِ خیالیِ منبع صدا را کمی متمایل به بلندگوی چپ درک می‌کنید.فایل زیر را بشنوید.در این فایل پتانسیومترِ پـن (Pan Pot) به طور کامل به سمت راست چرخانده شده است. در این حالت تصویر منبع صدا را کاملاً مجزا و گسسته و آن را در سمت راست(Hard Right ) درک می‌کنید.

یکی از کاربردهایِ پتانسیومترِ پـن، برای ارائه صدای استریو به کمک تکنیکِ استریوی شدتی است. استریوی شدتی، از نظر مونوپذیری، کارآیی بالایی دارد و به‌راحتی می‌توان کانالِ چپ و راست را (در سیستم‌های مونوی دو کاناله) به‌صورت الکتریکی با هم جمع کرد و دچار مشکل حذف فـاز نـشد. در مهندسی صدا و برای ارائه فضای استریو و القاء آن به مخاطب از میکروفن‌گذاریِ دو میکروفنی استفاده‌های فراوانی می‌شود. در این ساختار برای منابع گسترده دو میکروفن قرار داده می‌شود که با توجه به زاویه و راستای دریافت، یکی از میکروفن‌هـا به چپ و دیگری به راست پن می‌شوند. دریافت صدای آمبیانس تماشاگران و ورزشگاه، صدای افکت اتفاق‌های ویژه و بزرگ در صحنه فیلم و سریال، دریافت صدای کلیِ ارکستر سمفونیک و یا ضبطِ سازی مانند پیانو با دو میکروفنِ مونو انجام می‌شود و سپس خروجی این دو میکروفن به چپ و راست (به صورت متعادل) پـن می‌شود. این نوع میکروفن‌گذاری تصاویر گسترده از صدای منبع ارائه می‌کند.

منبع یا تصاویر گسترده (Spread Images)

تصاویر گسترده به‌کمک چیدمان میکروفن به صورت استریو، سینتی‌سایزرهـا و کیبوردها با خروجی‌های استریو و تجهیزات افکت و بازتاب سـازِ استریو تولید می‌شوند. تصویر گسترده، فضای چپ/راست میان دو بلندگو را در بر می‌گیرد و صدا از سراسر عرض (فضای بین دو بلندگو) شنیده می‌شود. تصویر گسترده می‌تواند:

باریک: فقط کمی عریض‌تر از تصویر منبع نقطه‌ای با میکروفن‌گذاری مونو باشد.

عریض: تقریبا تمام فضای میان دو بلندگو را در بر می‌گیرد.

پَـن متقارن: کنترل‌کنندة پن به اندازه مساوی امّا در دو جهت مخالف نسبت به مرکز تنظیم شود.

پن نامتقارن: برای مثال، کانال چپ از صدای استریویِ سینتی‌سایز به طور کامل به سمت چپ و کانال راست کمی به سمت راست پن شود.

به طور مثال، تصویر صدا به‌کمک میکرفن گذاری یا تنظیم خروجیِ استریو می‌تواند چیدمانی مانند شکل ذیل داشته باشد:

فایل ذیل منبع با کمک تکنیک دو میکروفنیِ استریو صدابرداری شده است. پتانسیومترِ پـن(Pan Pot) برای هر دو کانال روی مرکز تنظیم شده است. در این حالت صدا استریو نیست و تصویری خیالی از صدای مونو در مرکز ایجاد می‌شود.

فایل ذیل  تصویر استریویِ باریک. پن متقارن بین دو کانال انجام شده است.

فایل ذیل تصویر استریویِ عریض. پن متقارن بین دو کانال انجام شده است.

فایل ذیل تصویر گسترده نامتقارن. پن نامتقارن بین دو کانال انجام شده است و صدای با شدت بیشتری به کانال چپ اختصاص داده شده است و تصویر استریو به چپ تمایل دارد.

فایل ذیل برای این فایل شکلی ارائه نشده است. این تنظیم روی کانال‌ها به‌گونه‌ای است که تصویر ارائه شده از صحنه صوتی بیش از حد عـریض است. صداها را می‌توان در انتهای چپ و راستِ تصویر به وضوح شناسایی و مکان‌یابی کرد، اما حفره‌ای (hole) در وسط وجود دارد که کار مکان‌یابی و شناسایی منابع اصوات را مشکل می‌سازد.

صفحه ۵،نشریه بسامد شماره ۱۰۳